اضطراب اجتماعی در کودکان یکی از شایع‌ترین مشکلات روانی دوران رشد است که می‌تواند بر تحصیل، روابط خانوادگی و رشد اجتماعی اثر منفی بگذارد. کودکی که با اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان روبه‌رو است، ممکن است از حضور در کلاس، بازی با همسالان یا حتی شرکت در مهمانی‌ها اجتناب کند.
در این مطلب از سایت مغزم می‌خواهیم درباره نشانه‌ها، علل و راهکارهای درمان اضطراب اجتماعی کودکان صحبت کنیم. اگر فرزندتان چنین شرایطی دارد، نگران نباشید؛ می‌توانید در ادامه این صفحه راهکارها و روش‌های کمک مؤثر را بیابید.
اضطراب اجتماعی در کودکان حالتی فراتر از خجالت یا کم‌رویی است و با ترس شدید در موقعیت‌های اجتماعی همراه می‌شود. این کودکان هنگام قرار گرفتن در جمع، مانند پاسخ دادن در کلاس یا صحبت با همسالان، دچار علائم جسمی مثل دل‌درد، تپش قلب، یا سرخ شدن صورت می‌شوند.
برخلاف کم‌رویی که موقتی و معمولاً با گذر زمان کاهش می‌یابد، اضطراب اجتماعی باعث اجتناب مداوم از فعالیت‌های روزمره می‌شود و می‌تواند رشد اجتماعی کودک را مختل کند.
به‌عنوان نمونه، کودکی ۷ ساله ممکن است به دلیل ترس از صحبت‌کردن با معلم یا همکلاسی‌ها، از رفتن به مدرسه خودداری کند یا در زنگ ورزش و فعالیت‌های گروهی شرکت نکند. این نشانه‌ها در صورت تداوم، نیازمند توجه والدین و مشاوره با متخصص سلامت روان کودک است تا از شدت یافتن مشکل پیشگیری شود.
اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder) طبق معیارهای DSM-5 زمانی تشخیص داده می‌شود که ترس یا اضطراب کودک در موقعیت‌های اجتماعی، به‌طور مداوم و حداقل شش ماه ادامه داشته باشد و عملکرد تحصیلی، روابط اجتماعی یا اعتمادبه‌نفس او را به‌طور جدی تحت‌تأثیر قرار دهد.
این اختلال با اضطراب‌های گذرا تفاوت دارد زیرا شدت و تداوم علائم مانع عملکرد طبیعی کودک می‌شود. اگر کودک به‌طور مکرر از فعالیت‌هایی مانند پاسخ‌دادن در کلاس، حضور در مهمانی‌ها یا حتی گفت‌وگو با اعضای خانواده اجتناب کند، مراجعه به روانشناس کودک ضروری است.
کودکان ممکن است در موقعیت‌های جدید یا در جمع‌های بزرگ دچار احساس خجالت یا اضطراب موقتی شوند که بخشی طبیعی از رشد اجتماعی آن‌هاست. این حالت معمولاً کوتاه‌مدت بوده و با حمایت والدین برطرف می‌شود.
در مقابل، اگر اضطراب شدید باعث شود که کودک از فعالیت‌های روزمره مانند مدرسه، بازی با دوستان یا تعامل با اعضای خانواده اجتناب کند و این مشکل بیش از شش ماه ادامه داشته باشد، نیاز به بررسی تخصصی وجود دارد.
اضطراب اجتماعی کودک می‌تواند به شکل‌های رفتاری، هیجانی و فیزیولوژیک ظاهر شود. این نشانه‌ها در سنین مختلف شدت و نوع متفاوتی دارند اما همگی باعث کاهش کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی کودک می‌شوند. شناسایی این علائم توسط والدین می‌تواند در تشخیص زودهنگام و شروع درمان مؤثر باشد.
مطالعه مقالات زیر نیز توصیه می‌شود:
16 درمان سریع استرس و اضطراب【زیر 30 دقیقه】فوری!
10 درمان خانگی استرس و اضطراب با (100% کاربردی)
درمان اضطراب اجتماعی کودکان معمولاً ترکیبی از روش‌های روان‌درمانی است که با توجه به سن، شدت علائم و شرایط خانوادگی انتخاب می‌شوند. هدف این روش‌ها، کاهش ترس و نگرانی، تقویت اعتمادبه‌نفس، و آموزش مهارت‌های اجتماعی برای مواجهه با موقعیت‌های اضطراب‌آور است. در ادامه، مهم‌ترین شیوه‌های درمانی توضیح داده شده‌اند:
رفتاردرمانی شناختی (CBT) روشی علمی و اثربخش است که به کودک کمک می‌کند افکار منفی و غیرواقعی خود مانند ترس از قضاوت یا شکست را شناسایی کرده و آن‌ها را با باورهای مثبت جایگزین کند. این روش شامل آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی، بازسازی شناختی، حل مسئله و تمرین تدریجی مواجهه با جمع است.
با استفاده از CBT، کودکان یاد می‌گیرند اضطراب خود را کنترل کنند و با اعتمادبه‌نفس بیشتری در فعالیت‌های اجتماعی و مدرسه شرکت نمایند. حضور والدین در جلسات می‌تواند اثر درمان را تقویت کند.
بازی‌درمانی به‌ویژه برای کودکان خردسال و پیش‌دبستانی مؤثر است. در این روش، کودک از طریق بازی‌های هدایت‌شده یا آزاد احساسات پنهان خود را بیان می‌کند و یاد می‌گیرد با موقعیت‌های اضطراب‌آور روبه‌رو شود.
بازی‌درمانی با ایجاد محیطی امن و بدون قضاوت، به کودک کمک می‌کند روابط اجتماعی، اعتمادبه‌نفس و مهارت‌های ارتباطی خود را به‌صورت غیرمستقیم تمرین کرده و اضطرابش را کاهش دهد.
گروه‌درمانی برای کودکانی که نیاز به تمرین مهارت‌های اجتماعی دارند، بسیار کارآمد است. در این جلسات، کودکان در گروه‌های کوچک با حضور روانشناس، مهارت‌های برقراری ارتباط، آغاز مکالمه و مدیریت اضطراب در جمع را تمرین می‌کنند.
این روش علاوه بر آموزش مهارت، باعث می‌شود کودک بداند دیگران نیز مشکلات مشابهی دارند و احساس انزوا و خجالت او کاهش یابد.
درمان مواجهه‌ای (Exposure Therapy) کودک را به‌صورت تدریجی و کنترل‌شده با موقعیت‌هایی که باعث اضطرابش می‌شوند روبه‌رو می‌کند. این کار با موقعیت‌های ساده مانند سلام‌کردن به یک همکلاسی آغاز شده و به‌تدریج به موقعیت‌های دشوارتر مانند صحبت‌کردن در جمع یا شرکت در فعالیت‌های گروهی گسترش می‌یابد.
این روش به کودک کمک می‌کند با تمرین مکرر، ترس خود را کاهش دهد و در نهایت، مهارت مدیریت اضطراب را در دنیای واقعی به‌دست آورد.
آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان مضطرب کمک می‌کند که در جمع احساس امنیت بیشتری داشته باشند. این مهارت‌ها شامل آغاز مکالمه، گوش‌دادن فعال، برقراری تماس چشمی، ابراز نظر و درخواست کمک است.
تمرین این مهارت‌ها می‌تواند در جلسات درمانی، با نقش‌آفرینی (Role Play) یا در گروه‌های کوچک انجام شود. وقتی کودک یاد می‌گیرد چگونه ارتباط برقرار کند، اعتمادبه‌نفس او افزایش یافته و از اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی کاسته می‌شود.
در بسیاری از موارد، نقش خانواده در شکل‌گیری یا تشدید اضطراب اجتماعی کودک مهم است. روان‌درمانی خانوادگی به والدین و سایر اعضای خانواده آموزش می‌دهد که چگونه با رفتارهای خود، به کاهش اضطراب کودک کمک کنند.
این جلسات به خانواده یاد می‌دهد از انتقاد مکرر، مقایسه یا فشار غیرضروری خودداری کرده و در عوض، محیطی حمایت‌گر و بدون قضاوت فراهم کنند. مشارکت خانواده در درمان، روند بهبودی کودک را سریع‌تر و پایدارتر می‌کند.
در شرایطی که اضطراب اجتماعی کودک بسیار شدید باشد و درمان‌های روان‌شناختی کافی نباشند، ممکن است روان‌پزشک کودک داروهایی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI) را تجویز کند.
این داروها به تنظیم فعالیت مغز کمک می‌کنند و معمولاً همراه با درمان‌های روان‌شناختی استفاده می‌شوند. مصرف دارو تنها باید تحت نظارت دقیق پزشک باشد و والدین نباید به‌طور خودسرانه از دارو استفاده کنند.
مدرسه نقش مهمی در مدیریت اضطراب اجتماعی کودکان دارد. تدوین یک برنامه آموزشی فردی (IEP) یا پلن حمایتی با همکاری معلمان و مشاور مدرسه می‌تواند به کودک کمک کند در محیط آموزشی احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
این برنامه ممکن است شامل کاهش فشار برای صحبت در جمع، فراهم‌کردن زمان استراحت در مواقع اضطراب یا حمایت ویژه در فعالیت‌های گروهی باشد. همکاری خانواده، مدرسه و درمانگر باعث می‌شود کودک با سرعت بیشتری با چالش‌های اجتماعی کنار بیاید.
اگر اضطراب اجتماعی کودک باعث شده که او از فعالیت‌های روزمره مانند رفتن به مدرسه، بازی با دوستان یا حتی صحبت با اعضای خانواده اجتناب کند و این وضعیت بیش از شش ماه ادامه یافته باشد، زمان مراجعه به متخصص فرا رسیده است. همچنین نشانه‌هایی مانند گریه یا وحشت مداوم در جمع، علائم جسمی شدید (دل‌درد، تهوع، تپش قلب) و افت تحصیلی یا انزواطلبی از هشدارهایی هستند که نیاز به مداخله فوری دارند.
در صورتی که این نشانه‌ها را در کودک خود مشاهده می‌کنید، می‌توانید از طریق فرم مشاوره آنلاین یا تماس با کلینیک تخصصی ما وقت مشاوره رزرو کنید تا ارزیابی اولیه انجام و برنامه درمانی متناسب با نیاز کودک شما تدوین شود. این اقدام به شما کمک می‌کند که از تشدید اضطراب و مشکلات عاطفی یا تحصیلی در آینده جلوگیری کنید.
اضطراب اجتماعی در حد خفیف و موقت، به‌ویژه هنگام روبه‌رو شدن با محیط‌های جدید یا افراد ناآشنا، در کودکان طبیعی است. اما اگر این اضطراب طولانی‌مدت شده و باعث اجتناب از مدرسه یا جمع شود، نیاز به درمان دارد.
خجالت یک ویژگی شخصیتی موقتی است که معمولاً با حمایت اطرافیان برطرف می‌شود. اما اضطراب اجتماعی ترسی شدید و پایدار است که باعث اختلال در تحصیل، روابط اجتماعی و اعتمادبه‌نفس کودک می‌شود.
مدت درمان به شدت علائم اضطراب و روش انتخابی بستگی دارد، اما اغلب بین ۱۲ تا ۲۰ جلسه روان‌درمانی (مانند CBT یا بازی‌درمانی) نتایج قابل‌توجهی حاصل می‌شود. در موارد شدید، درمان طولانی‌تر خواهد بود.
والدین می‌توانند با آموزش مهارت‌های آرام‌سازی و تشویق کودک به حضور در جمع تا حدی کمک کنند، اما درمان کامل و پایدار معمولاً نیازمند روانشناس متخصص و روش‌های علمی است.
بله، در صورت عدم درمان، این اختلال می‌تواند منجر به افت تحصیلی، انزوا، کاهش اعتمادبه‌نفس و افزایش خطر افسردگی یا مشکلات ارتباطی در بزرگسالی شود. درمان زودهنگام از این عوارض پیشگیری می‌کند.
برخورد صحیح و درمان به‌موقع اضطراب اجتماعی در کودکان می‌تواند مانع از بروز مشکلات عمیق‌تر مانند افت تحصیلی و کاهش اعتمادبه‌نفس شود.
اگر متوجه شدید که اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان زندگی روزمره یا روابط فرزندتان را مختل کرده است، اقدام سریع بهترین راه‌حل است. والدین می‌توانند با مراجعه به روانشناس و استفاده از راهکارهای معرفی‌شده در این مطلب، مسیر بهبودی اضطراب اجتماعی کودکان را هموار کنند. همین حالا برای دریافت مشاوره، فرم پایین صفحه را تکمیل کنید.
داشتن حال خوب یا بد، به مغز ما بستگی دارد. اگر قسمتهای مختلف مغز به خوبی کار کنند، ما احساس حال خوب خواهیم داشت. ولی اگر یک یا چند قسمت مغز فعالیت درستی نداشته باشند، اغلب روزها حالمان بد خواهد بود.بیشتر بخوانید
